Elektrik ve Elektronik Sistemlerde Arıza Arama
Elektrik elektronik sistemlerde kararlı çalışma çok önemlidir. Sistem, kararlı çalışma koşullarının dışına çıkıp kararlı çalışma koşullarına geri dönemezse arızalı kabul edilir.
Arıza bulma, bozuk bir cihazın veya sistemin gösterdiği belirtileri sistemli olarak analiz etmektir.
BUTEM de temel eğitimler alındıktan sonra sistemli arıza arama metotlarını öğrenebilir. Bu eğitimin kazandırdığı yetenekler ile kolayca iş bulabilir. Ya da mevcut bakımcılık işinizde daha başarılı olabilirsiniz.
Arızayı başarıyla bulmak için deneyim şarttır. İmalat teknik el kitapçığının verimli olarak kullanılması, ilk seferde doğru iş yapma becerinizi ve profesyonelliğinizi geliştirecektir.
Elektrik elektronik sistemlerindeki arızayı en kısa sürede gidermek, üretim, maliyet ve zaman kaybı açısından oldukça önemlidir. Hiçbir işveren üretimin durmasını, stokların beklemesini istemez.
Arıza Bulma Metotları
Arızalı bir elektronik devrenin veya sistemin arızasını giderme işlemi birçok yoldan yapılabilir. Arıza bulmada ilk adım arızalı devrenin veya sistemin verdiği belirtileri teşhis etmektir. Belirtileri teşhis etmek, can alıcı bir basamak olabilir.
Bazı durumlarda özel bir belirti, arızalı bölgeyi işaret edebilir ve problemin nereden başladığı hakkında fikir verebilir.
Hata analizi, arıza gidermenin bir alanıdır. Hata analizini en iyi açıklamanın yolu şu soruyu sormaktır.
Eğer X elemanı Y devresinde arızalanırsa belirtisi ne olur?
Test noktasında yanlış bir gerilim ölçtüyseniz sinyal izleme metodunu kullanarak ve arızayı bilinen bir devreye izole ederek hata analizini uygulayabilirsiniz. Devrenin çalışması hakkındaki bilgilerinizi kullanarak test noktasında yanlış gerilim okumaya sebep olan arızalı elemanı belirlemek için arızalı elemanın çalışma üzerindeki etkisini tespit edip hata analizi yapabilirsiniz.
Hatalı çalışan veya hiç çalışmayan devre veya sistemin arızasını gidermede kullanılacak işlem basamakları şöyledir:
Belirtileri teşhis ediniz.
Enerji kontrolü yapınız.
Duyu organlarını kullanarak kontrol yapınız.
Arızayı izole etmek (tek devreye indirmek) için sinyal izleme tekniğini uygulayınız.
Arızayı tek elemana veya eleman grubuna indirmek için hata analizini uygulayınız.
Problemi onarmak için yedek eleman kullanınız (yenisiyle değiştiriniz.).
Çıkış Değerine Göre Arıza Bulma
Arızalı elektronik devreyi veya sistemi, çıkış geriliminin hiç olmaması veya hatalı olması şeklinde tanımlayabiliriz.
Akış Diyagramı ile Arıza Tespiti
Akış diyagramı, bir sürecin işlemlerinin, hareketlerinin, kararlarının ve depolama faaliyetlerinin grafiksel bir sunumdur. Akış diyagramlarında, işlem tipini veya uygulanacak süreci belirlemek için semboller kullanılır. Standart sembol kullanmak problemlerin daha rahat görünmesine yardımcı olur.
Akış diyagramlarının kullanım alanları arasında sürecin raporlanması, işlem basamakları arasındaki ilişkiyi belirleme, mevcut veya ideal yolları tanımlama, sorunları ve potansiyel gelişmeleri tanımlama, insan ve makine kombinasyonunu sağlama gibi işlemler vardır.
Blok Diyagram ile Arıza Tespiti
Blok diyagramlar, sistemi daha küçük parçalara ayırarak devrenin tamamını anlamak (dizayn etmek) için kullanılır.Arızayı tespit etmek için de blok diyagramlar oldukça kullanışlıdır. Blok diyagram kullanarak arızayı lokalize edip sinyalin nerede kesildiğini rahatlıkla bulabiliriz.
Arıza Gidermede Kullanılan İşlemler
Arızalı bir devrenin veya sistemin arızasını gidermek için birçok metot kullanılabilir. Devrenin veya sistemin tipine ve karmaşıklığına, problemin gelişimine (doğasına) ve teknisyenin tercihine göre bu metotlardan biri veya birkaçı kullanılır.
Enerji kontrolü
Arızalı bir devre için ilk yapmanız gereken enerjinin olup olmadığını kontrol ederek enerji kablosunun prize takılı olmasından ve sigortanın yanmamış olmasından emin olmaktır. Batarya (pil), kullanılan sistemlerde ise bataryanın dolu ve çalışır durumda olduğundan emin olmaktır. Bazen bu basit olay problemin kaynağı olabilir.
Duyusal kontrol
Enerji kontrolünün ardından arıza gidermenin en basit yöntemi, ortada belli olan hatalar için duyu organlarınızla yapacağınız incelemeye dayanır. Örneğin yanık bir direnç, kopmuş teller, zayıf lehim bağlantıları ve atmış sigortalar genelde görülebilir. Bunun yanı sıra elemanların arızalanması sırasında veya hemen sonra devrenin yanında iseniz çıkan dumanı koklayabilirsiniz.
Bazı arızalar ısıya bağlıdır. Bazen prizi çıkarıp dokunma duyunuzu kullanarak devrede aşırı ısınan elemanı hemen tespit edebilirsiniz. Bu metot çok sık kullanılmaz. Çünkü devre bir süre düzgün çalışır sonra ısı artınca bozulur. Bir kural olarak duyuşsal kontrol yapmadan daha karmaşık arıza bulma metotlarını kullanmayınız. Asla çalışan devreye dokunmayınız. Çünkü yanma veya elektrik şoku riski olabilir.
Eleman Değiştirme
Bu metodu kullanarak şüpheli elemanı değiştirebilir ve devrenin düzgün çalışıp çalışmadığını test edebilirsiniz. Eğer yanılmışsanız bir diğer şüpheli elemanı seçebilirsiniz.
İlk seferde doğru tespit yaparsanız şüphesiz bu metot çok hızlıdır. Fakat ilk seferde doğruyu bulamazsanız çok fazla zamanınız kaybolabilir Belirti ve sebep arasındaki ilişki göze çarpacak kadar belli olmadıkça tavsiye edilen bir metot değildir.
Sinyal izleme
Bu arıza giderme metodu en fazla kullanılanı ve en etkili olanıdır. Temel olarak yapılacak işlem, devrede veya sistemde izlediğimiz sinyalin nerede kaybolduğunu veya yanlış, farklı bir sinyalin ilk görüldüğü yeri tespit etmektir.
Sinyal izleme metodu 1
Devrenin girişinden başlayarak çıkışa doğru girişte bilinen sinyali izleyiniz. Sıra ile dizilmiş test noktalarındaki sinyal gerilimini, yanlış bir ölçme değeri buluncaya kadar kontrol ediniz. Sinyalin kaybolduğunu tespit ettiğinizde veya yanlış bir sinyal bulduğunuzda problemi izole etmiş olursunuz.
Sinyal izleme metodu 2
Çıkıştan başlayarak girişe doğru sinyal izlenir. Her test noktasındaki gerilim kontrol edilir. Doğru gerilim bulununca bu noktada problem izole edilmiş olur.
Sinyal izleme metodu 3
Bu metot ikiye bölme metodu olarak bilinir. Devrenin ortasından başlayınız. İlk başladığınız noktadaki sinyal doğru ise test noktasına kadar olan kısımda devre düzgün çalışıyor demektir. Yani arıza, test noktası ile çıkış arasında, başka bir noktadadır. Bu yüzden sinyal izlemeye test noktasından çıkışa doğru devam etmek gerekir. Eğer ilk başladığınız noktada sinyal yok veya yanlış bir sinyal varsa arızanın giriş ile test noktası arasında olduğunu tespit etmiş olursunuz. Bu yüzden sinyal izlemeye test noktasından girişe doğru devam etmelisiniz.